حجت الاسلام و المسلمين محسن قرائتي در هشتم دي ماه 1324 در شهر كاشان ديده به جهان گشود. پدرش، شيخ علينقي قرائتي، از بازاريان خوشنام و مذهبي شهر بود. شهرت قرائتي از اين جهت به اين خانواده داده شده بود كه پدر شيخ علينقي قرائتي در دوره رضاشاه با برگزاري مراسم قرائت قرآن در خانه ها به احياي سنت ها و مفاهيم ديني همت مي گماشت. حاج شيخ علينقي نيز با وجود اشتغال در بازار، سيره پدر را پي گرفت و علاوه بر آموزش قرآن، در احياي مساجد و تكاياي مخروبه فعال بود. از همين رو وي علاقه مند بود محسن نيز به تحصيل علوم ديني بپردازد.
براين اساس محسن قرائتي در سن چهارده سالگي به اصرار پدر وارد حوزه علميه كاشان به رياست آيت الله حاج شيخ جعفر صبوري قمي شد. وي علاوه بر تحصيل مقدمات، در جلسات تفسير قرآن توسط آيت الله حاج شيخ علي آقا نجفي شركت مي كرد. جلساتي كه موجب پيوند وي با قرآن شد. يك سال بعد (1339) براي تكميل تحصيلات خود به قم عزيمت كرد. در اين شهر در مدارس ديني آيت الله گلپايگاني و خان مشغول تحصيل شد. در مدت تحصيل، چندي به نجف اشرف رفت و به تحصيل رسائل و مكاسب پرداخت. مدتي هم در حوزه علميه مشهد به فراگيري علوم ديني مشغول شد. پس از طي دروس سطح عالي در درس خارج فقه حاضر شد.
حجت الاسلام محسن قرائتي از دوره تحصيل لمعه به مطالعه تفسير مجمع البيان همت گماشت. از همان زمان، مطالعات و مباحثات تفسيري خود را يادداشت مي كرد. افرادي چون آيت الله قربانعلي دري نجف آبادي و شهيد نورالله طباطبايي نژاد وي را در مباحثات تفسيري همراهي مي كردند. توشه او در مطالعات تفسير موجب شد چون از تصميم آيت الله ناصر مكارم شيرازي براي نگارش تفسير به زبان فارسي آگاهي يافت، داوطلب همكاري در گروه نويسندگان آن شود. اين همكاري به مدت پانزده سال ادامه يافت و حاصل آن تفسير نمونه است. بعدها حجت الاسلام و المسلمين حاج شيخ محسن قرائتي با تجربه اي كه از نگارش تفسير نمونه به دست آورده بود، به تدوين تفسير نور همت گماشت. تفسيري كه با هدف فهم عامه نوشته شده است.
حجت الاسلام و المسلمين حاج شيخ محسن قرائتي پس از پايان تحصيل علوم ديني، به وعظ و تبليغ مشغول شد. او اما در روش تبليغ ابداعاتي به عمل آورد. بدين گونه كه وي به جاي استفاده از منبر و روش سنتي تبليغ، بسان معلمان از گچ و تخته سياه بهره برد. اين شيوه مورد توجه و تشويق عالمان برجسته اي چون آيت الله علي مشكيني و شهيد مطهري قرار گرفت. از همين رو پس از پيروزي انقلاب اسلامي به توصيه و پيشنهاد استاد مطهري به اجراي برنامه (درس هايي از قرآن) در تلويزيون پرداخت. برنامه اي كه بيش از سي سال به صورت هفتگي تداوم مستمر داشته است. اجراي موفق اين برنامه و اقبال عامه مردم به آن موجب شد امام خميني (ره) در سال 1361 وي را به نمايندگي خود به سمت سرپرستي سازمان نهضت سوادآموزي منصوب كند. سازماني كه در طول حيات خود به موفقيت شاياني دست يافته و جايزه هاي بين المللي فراواني كسب كرده است.
حجت الاسلام و المسلمين حاج شيخ محسن قرائتي همواره دغدغه انتقال مفاهيم ديني به جامعه را داشته و معتقد به احياي سنت هاي فراموش شده در جامعه اسلامي است. از همين رو در سال 1369 با پشتيباني مقام معظم رهبري، آيت الله خامنه اي، به تاسيس ستاد اقامه نماز و در سال 1383 به ايجاد ستاد احياي زكات همت گماشت.
حجت الاسلام و المسلمين حاج شيخ محسن قرائتي همچنان خود را يك معلم قرآن مي داند و در مراكز ديني مختلف از جمله حوزه علميه قم به انتقال تجربيات خود در امر وعظ و تبليغ مي پردازد.